Μπορεί το παρελθόν να μην είναι αιώνια παρόν;

Η γιόγκα είναι μια πανανθρώπινη αρχαία τέχνη ή πρακτική. Απαντώνται αναφορές σε όλον τον πλανήτη, προϊστορικά ακόμα, όπως τοιχογραφίες, αγγεία, αγαλματίδια. Άρχισε να αναπτύσσεται από τη στιγμή που ο άνθρωπος αντιλήφθηκε την ύπαρξη του και χρειάστηκε να διαχειριστεί την πείνα, το κρύο, την ασθένεια, τις δυσκολίες της καθημερινότητας, σε σωματικό, νοητικό και κοινωνικό επίπεδο.

Μέσα από την παρατήρηση και το βίωμα σχηματίστηκαν πρακτικές για διαχείριση του σώματος, των επιπέδων ζωτικότητας και του νου. Ενώ τα οφέλη και οι επιδράσεις ήταν γνωστές, άρχισαν να επιβεβαιώνονται επιστημονικά στα μέσα του 20ου αιώνα, φθάνοντας σήμερα σε ένα σημείο που πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα ανά τον κόσμο μιλούν για τα ευεργετικά αποτελέσματα της εφαρμογής της γιόγκα και του διαλογισμού σε σχέση με το σώμα, τον εγκέφαλο και τον ψυχισμό.

Η σύνδεση με τις νευροεπιστήμες προέρχεται από την αλληλεπίδραση και την αλληλεξάρτηση του σώματος, του εγκεφάλου, του νου, του συναισθήματος και της συμπεριφοράς. Σκέπτομαι κάτι, γεννάται ένα συναίσθημα, αυτό το συναίσθημα εκφράζεται με έναν τρόπο στο σώμα και καθορίζει τη συμπεριφορά μου. Η αφετηρία μπορεί να είναι οποιοδήποτε σημείο. Άλλο ένα παράδειγμα, μια αίσθηση στο σώμα μου, γεννά μια σκέψη, που την ακολουθεί ένα συναίσθημα και δρω με ένα συνακόλουθο τρόπο.

Η νευροβιολογία και η γιόγκα, τουλάχιστον έτσι όπως προσεγγίζεται εδώ, έχουν μια κοινή βάση. Πολύ αδρά, για να γίνει οποιαδήποτε κίνηση χρειάζεται ο εγκέφαλος να δώσει την εντολή, ρυθμίζοντας το νευρικό σύστημα αλλάζει ο καρδιακός παλμός άρα και η αναπνοή, και ο εγκέφαλος μπαίνει σε μια κατάσταση ασφάλειας, ηρεμίας και συγκέντρωσης, που είναι ζητούμενο στο διαλογισμό.

Άλλο ένα κοινό σημείο είναι η επίγνωση. Η Διαπροσωπική Νευροβιολογία (ΔΝ) μας δίνει τη γνώση και την κατεύθυνση της επίγνωσης που με τη γιόγκα και το διαλογισμό αναπτύσσουμε.

Η ΔΝ έχει ως αντικείμενο τη αλληλεπίδραση των ανθρώπων και τον τρόπο που ο ένας διαμορφώνει τον εγκέφαλο του άλλου στη διάρκεια της ζωής. Λέγεται ότι όσο καλύτερα καταλαβαίνουμε τις διεργασίες του εγκεφάλου τόσο αυξάνει η αίσθηση της σταθερότητας (δηλαδή πού βρίσκομαι εγώ σε σχέση με τους άλλους).

Η ΔΝ συνδέει τις λειτουργίες του εγκεφάλου με τις διαπροσωπικές σχέσεις, εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι τελευταίες επηρεάζουν τη λειτουργία και τη δομή του εγκεφάλου.

Επίσης, η γνώση γύρω από τη λειτουργία του εγκεφάλου που σχετίζεται με προβλήματα ή συμπτώματα, μπορεί να ανακουφίσει από αισθήματα ντροπής και να φυσιολογικοποιήσει εμπειρίες μας.

Στη σημερινή μας συνάντηση θα εστιάσουμε στην άδηλη, έκδηλη και αυτοβιογραφική μνήμη. Αυτό γιατί θα χρησιμοποιήσουμε την μνήμη ως εργαλείο σε αυτές τις συναντήσεις και πολύ συχνά θα ζητείται να ανακαλέσετε μνήμες όταν επεξεργαζόμαστε συγκεκριμένα συναισθήματα. Από την άλλη, οι πρακτικές της γιόγκα και του διαλογισμού ενεργοποιούν τα κέντρα του εγκεφάλου που σχετίζονται με την μνήμη, τον αναστοχασμό και την εστίαση της προσοχής.

Άδηλη μνήμη

Με τη γέννηση, και για τους πρώτους 12-18 μήνες, αρχίζει να αναπτύσσεται το σύστημα προσκόλλησης, αναζητώντας εγγύτητα και ασφάλεια στο πρόσωπο του φροντιστή. Μέσω αυτής της διάδρασης κωδικοποιούνται εμπειρίες στην αμυγδαλή του βρεφικού εγκεφάλου, όπου αρχίζουν να σχηματίζονται άδηλες αναμνήσεις αυτών των εμπειριών (αισθήσεις στο σώμα, αισθητηριακές εμπειρίες - γεύσεις, αγγίγματα, ακούσματα, κλπ -, εκτιμήσεις ασφάλειας ή κινδύνου). Αυτές οι ενσώματες και μη-λεκτικές αναμνήσεις διαμορφώνουν την προσδοκία μας από τις σχέσεις μας, την οπτική μας για τον κόσμο και ορίζουν την αξία που δίνουμε στον εαυτό μας. Στην ενήλικη ζωή, επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τις σχέσεις μας, τον τρόπο αξιολόγησης καταστάσεων και τη συμπεριφορά μας σε αυτές. “Αυτό που άδηλα “γνωρίζουμε” συνεχώς επιβεβαιώνεται από τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε αυτό που συμβαίνει και από τον τρόπο που η συμπεριφορά μας τείνει να διαμορφώσει καταστάσεις προς την κατεύθυνση της αναμενόμενης μορφής”.

Έκδηλη μνήμη

Όσο μεγαλώνουμε, από το 2ο έτος της ηλικίας μας και μετά, “η αμυγδαλή (που παίζει κεντρικό ρόλο στην άδηλη μνήμη) συνδέεται με τον ιππόκαμπο (που χαρτογραφεί νοητικά την έκδηλη μνήμη) για να συνδέσουν τα κομμάτια της άδηλης μνήμης, σχηματίζοντας μια συμπαγή εμπειρία, και να τη σφραγίσουν με μια ημερομηνία που την ταξινομεί στο παρελθόν”. Η απαρτίωση αυτή συνεχίζεται μέχρι το 4ο με 6ο έτος της ηλικίας μας όσο οι έκδηλες μνήμες γίνονται πιο σταθερές και συνεχόμενες, μεγαλώνοντας, βέβαια, σε ένα ασφαλές περιβάλλον.

Αυτοβιογραφική μνήμη

Ένα ακόμα αναπτυξιακό βήμα είναι αυτό της αυτοβιογραφικής μνήμης. Στα 2 μας χρόνια ξεκινά η σύνδεση των μεταιχμιακών περιοχών με τον προμετωπιαίο φλοιό, αρχικά στο δεξί ημισφαίριο, όπου απαντάται η βιωμένη αίσθηση του εαυτού στην ιστορία μας, και στη συνέχεια στο αριστερό, όπου διατυπώνεται η ιστορία μας με λέξεις. “Θυμάμαι τότε που…”

Ευτυχώς, υπάρχουν πια τα τεχνολογικά μέσα που αποδεικνύουν ότι ο εγκέφαλος πλάθεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας, κι αυτό που ενθαρρύνει αυτή τη διαδικασία, που ονομάζεται νευροπλαστικότητα, είναι οι εμπειρίες. Η επανάληψη νέων εμπειριών, και δη διορθωτικών, δημιουργούν νέες συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων μεταβάλλοντας τη φυσική δομή του εγκεφάλου. Με την καλλιέργεια της αυτοπαρατήρησης και της επίγνωσης οι άδηλες μνήμες έρχονται σε ένα πιο συνειδητό επίπεδο, αντιλαμβανόμαστε την επίδραση τους στο παρόν και ότι ένα έντονο συναίσθημα στο τώρα μπορεί να αφορά παρελθούσα απειλή και όχι του παρόντος.

Η ομάδα μας δεν είναι μια ομάδα ψυχοθεραπείας. Όμως, η γνωριμία με τον εγκέφαλο, κι εκεί εστιάζουμε στο θεωρητικό μέρος των συναντήσεων μας, μπορεί να οδηγήσει σε ενίσχυση της αυτοσυμπόνοιας, που είναι ένας ισχυρός παράγοντας νευροπλαστικότητας.

Δέσποινα Μπούτου

(απόσπασμα από το θεωρητικό μέρος ενός μαθήματος Psychology in Yoga®